ΕΞΑΙΦΝΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

Το κείμενο αυτό ερμηνεύει κατά κάποιο τρόπο ορισμένες απόψεις που αναπτύχθηκαν προηγουμένως ( ‘Εξαίφνης και Μουσική’ ). Αν και φαινομενικά πιο γενικό και θεωρητικό,
θα μας επιτρέψει, νομίζω, να απαντήσουμε με μεγαλύτερη σαφήνεια στα ερωτήματα που έχουν ανακύψει όπως η έννοια της αντίστιξης πάνω σε διαφορετικούς χρόνους, τι σημαίνει και ποια μορφή έχει ένα πολύμορφο πεδίο χώρου και βέβαια ποια είναι η βαθύτερη έννοια του μουσικού χρόνου.

1. Η συνείδηση ως βιωμένος χώρος και ανάμνηση

Τα όρια ανάμεσα στο ον και το μη-ον είναι ασαφή: βρίσκονται δίπλα μας, μέσα μας, παντού. Βρίσκονται σε κάθε σημείο του απροσδιόριστου γίγνεσθαι.Τόσο ο χώρος όσο και ο χρόνος εκφράζονται σε αδιάρρηκτη ενότητα με τη συνείδηση. Η συνείδηση είναι εκείνη που αποκαλύπτεται μέσα στο βιωμένο χώρο, που θυμάται τον εαυτό της μέσα στο βιωμένο χρόνο. Ίσως θα ήταν πρoτιμότερο να αντιληφθούμε αυτό που άκριτα ονομάζουμε περιβάλλον σαν ένα απροσδιόριστο πεδίο ποικιλόμορφων αποχρώσεων βιωμένου χώρου μέσω της ανάμνησης.

H έννοια της στιγμής μπορεί να περιγραφεί σαν ανταλλαγή σημάτων μεταξύ αυτού που είμαι τώρα και εκείνου που ήμουνα όταν έγραφα τη λέξη τώρα: εκείνου που θα είμαι όταν θα διαβάζω τη λέξη τώρα, τώρα που το μόνο που διατηρώ είναι η ανάμνηση της λέξης και η ανάμνηση της στιγμής που τη δημιούργησε. Αυτό είναι το εξαίφνης ή παρόν-καθαυτό: Eνα σημείο αναφοράς του συνειδητοποιημένου χώρου. Εμφανίζεται ακαριαία, δημιουργώντας ιστορία, εξαφανίζεται ακαριαία παίρνοντας μαζί το ιστορικό του βάρος πριν επανεμφανιστεί σε ένα καινούργιο εξαίφνης απρόβλεπτο ως προς το περιεχόμενο του. Στη περίοδο όμως της ‘εξαφάνισης’ η στιγμή ενσωματώνεται ως ανάμνηση παρόντος στο χρόνο και το χώρο, διαμορφώνοντας έτσι συνείδηση: Διότι η συνείδηση μόνο ως μη-ον είναι το όντως-ον, το ον-καθαυτό!

Κάθε στιγμή, παρά την πολύπλοκη δομή της, εκφράζεται ως μοναδικότητα. Ο χρόνος και ο χώρος-καθαυτό εμπεριέχονται στη στιγμή προσδιορίζοντας ένα πεδίο χρόνου και χώρου με χαρακτηριστικά μη-όντος εντός του οποίου απαστράπτει ως όντως-ον η στιγμή: το εξαίφνης!
Το πεδίο αυτό περιλαμβάνει όλους τους πιθανούς συνδυασμούς ενός εξαίφνης που απέτυχε να αποκαλυφθεί. Η ενέργεια όμως της στιγμής που αποκαλύφθηκε ενσωματώνεται στο χρόνο και το χώρο της συνείδησης που μεταβάλλεται. Αφομοιώνει δηλαδή βιωμένο χώρο και ανάμνηση διαφοροποιούμενη προς τον εαυτό της που, αν και όντως-ον παραμένει μη-ον.

2. Βιωμένος χώρος και ανάμνηση σαν διαμεσολάβηση

Κάθε στιγμή - το εξαίφνης, το κάθε εξαίφνης της ύπαρξης μας - παίρνει υπόσταση από το χώρο και το χρόνο διαμορφώνοντας νέα δεδομένα καθώς εμπλέκεται στο ον-καθαυτό της συνείδησης. Αν προσπαθήσουμε τώρα το αντίστροφο, να διαμελίσουμε δηλαδή τη στιγμή, είναι προφανές ότι διασπάμε βιωμένο χώρο και ανάμνηση σε μικρότερες μονάδες που σταδιακά χάνουν τα προσδιοριστικά τους στοιχεία. Ελαχιστοποιώντας το μέγεθος της πληροφορίας, κάθε στιγμή βρίσκεται πλησιέστερα στο όντως-ον του χρόνου και του χώρου αλλά δεν έχει πια ενέργεια για να το συνειδητοποιήσει: Χάνει δηλαδή την ταυτότητα της
και παραμένει σε κατάσταση ύπνωσης στις πύλες του μη-όντος.

H σχέση χρόνου και χώρου-καθαυτό προς την καθεύδουσα συνείδηση είναι η πλησιέστερη μορφή ενδοεπικοινωνίας αφού ένα αποψιλωμένο εξαίφνης αγγίζει το ον-καθαυτό που όμως, όπως είπαμε, δεν έχει ενέργεια για να το εκφράσει. Επομένως το όντως-ον που δεν γνωρίζουμε και η ανάμνηση της συνείδησης, μέσα από ένα πεδίο βιωμένου χώρου, σχηματίζουν μια ενότητα σε συνεχείς και απρόβλεπτες εναλλαγές αποκαλύψεων.

Προϋπάρχουσες αρχετυπικές εικόνες αποτελούν σύμβολα, άρα προϋποθέτουν ένα πεδίο βιωμένου χώρου και ανάμνησης στο οποίο μπορούν να διαμορφωθούν. Η ανάκληση επομένως στη συνείδηση αρχέτυπων του ασυνείδητου είναι μια λειτουργία της ίδιας της συνείδησης σε ετεροφωνία με τη σκιά της: Δεν έχει να κάνει, δηλαδή, με αρχετυπικές μορφές έξω από τα –οπωσδήποτε - ακαθόριστα όρια της συνείδησης. Είναι η ίδια η συνείδηση που δημιουργεί – διαχρονικά –τα σύμβολα. Όμως αυτή η σχηματοποίηση των αρχέτυπων αποδυναμώνει ουσιαστικά το περιεχόμενό τους καθιστώντας το προβλέψιμο.
Ίσως αυτό εννοεί ο Πλάτων στον διάλογό του ‘Φαίδων’:
‘ Η μάθηση δεν είναι τίποτε άλλο από ανάμνηση. Αναγκαίο είναι λοιπόν σε προγενέστερο χρόνο να έχουμε μάθει αυτά που τώρα ενθυμούμαστε’.


Άλκης Παναγιωτόπουλος